Wat is biomassa en is dit een duurzame energiebron?

Biomassa: de betekenis

Biomassa is organisch materiaal van biologische oorsprong, afkomstig van planten of dieren. Voorbeelden zijn hout, mest, snoeiafval, groente- en fruitresten, en rioolslib. Biomassa kan op verschillende manieren worden ingezet: als grondstof voor bouwmaterialen, maar ook als energiebron om woningen en bedrijven te voorzien van bijvoorbeeld warmte of gas.

Waar wordt biomassa van gemaakt?

De term ‘biomassa’ is een verzamelnaam voor allerlei organische materialen. Deze materialen kunnen zowel van plantaardige als dierlijke oorsprong zijn. Binnen biomassa wordt vaak onderscheid gemaakt tussen hoofdproducten en bijproducten. Hieronder vind je de verschillende soorten biomassa:

• Biomassa als hoofdproduct: Wanneer het doel is om biomassa te produceren, dan spreek je over hoofdproduct. Denk aan houtige biomassa om papier te maken of gewassen als koolzaad om als energiebron te gebruiken.
• Biomassa als bijproduct: Is biomassa niet het uiteindelijke doel? Dan is het een bijproduct. Dit kan snoeiafval zijn uit het park, gft-afval uit je container of je gebruikte frituurvet bij het maken van friet (of patat als je boven de rivier woont).

Zo kan biomassa worden ingezet: 3 mogelijke toepassingen

Biomassa kan op verschillende manieren worden ingezet. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt als brandstof voor vervoer, als grondstof in de industrie en als energiebron voor elektriciteit of warmte. Hieronder leggen we je er meer over uit.

1. Brandstof

Met biomassa kun je biodiesel en bio-ethanol maken die beide kunnen worden vermengd met diesel. Vervolgens kunnen dieselauto’s op deze mix rijden. Het is een tussenoplossing voor de overgang naar auto’s die volledig op elektriciteit rijden.

2. Grondstof

Biomassa is ook geschikt als grondstof voor verschillende industrieën. Zo wordt het bijvoorbeeld gebruikt voor de productie van bioplastics, een duurzamer alternatief voor plastic op basis van aardolie. Ook houtafval kan worden hergebruikt, bijvoorbeeld voor het vervaardigen van kozijnen of gevelbekleding.

3. Energiebron

Tot slot kan biomassa worden gebruikt voor de productie van warmte en elektriciteit.

Door biomassa te verbranden, te vergisten of te vergassen, komt de opgeslagen energie vrij. Deze energie kan vervolgens worden ingezet om gebouwen te verwarmen of te voorzien van warm water. In dit artikel gaan we dieper in op biomassa als energiebron.

Hoe krijg je biomassa?

Je krijgt biomassa door het materiaal dat je wilt gebruiken te verbranden, vergisten of vergassen. Zo werken deze drie methodes:

1. Verbranden: Biomassa wordt in een speciale ketel of kachel van een biomassacentrale verhit, waardoor warmte vrijkomt. Deze warmte kan het warmtenet gebruiken. Sommige biomassacentrales wekken daarnaast ook stroom op met biomassa.
2. Vergisten: In een zuurstofarme omgeving breken bacteriën (natte) biomassa af, zoals mest en slib. Hierbij ontstaat biogas. Dit gas kan worden gebruikt voor het opwekken van stroom en warmte, of worden omgezet naar groen gas.
3. Vergassen: (Droge) biomassa wordt op heel hoge temperatuur verhit, waardoor synthetisch aardgas (syngas) ontstaat. Dit gas kan vervolgens worden omgezet naar groen gas.

Biomassa op kleine schaal bij je thuis

Wist je dat je ook thuis biomassa hebt liggen? Denk bijvoorbeeld aan huishoudelijk afval als snoeiafval uit de tuin, gebruikt frituurvet van de bitterballen, of versleten katoenen kleding. Al deze materialen zijn organisch en kunnen, net als industriële biomassa, worden hergebruikt of omgezet in energie.

Groen gas

Ook is het mogelijk dat je groen gas gebruikt. Dit is een schoner en duurzamer alternatief voor het traditionele aardgas dat je cv-ketel gebruikt om je huis te verwarmen of warm water te leveren. Groen gas ontstaat door biogas te zuiveren en het vervolgens zó aan te passen dat het dezelfde kwaliteit en eigenschappen heeft als aardgas. Het mooie is dat er bij de verbranding geen extra CO₂ in de atmosfeer vrijkomt.

De voordelen van biomassa

Biomassa biedt verschillende voordelen die het tot een aantrekkelijke energiebron maken. Dit zijn ze:

• Slim hergebruik van afval: Reststromen als snoeiafval, mest en rioolslib krijgen een tweede leven als energiebron.
• Hernieuwbare bron: Biomassa is continu beschikbaar en raakt, in tegenstelling tot fossiele brandstoffen, niet op.
• Minder afhankelijk van fossiele brandstoffen: Bij verantwoord gebruik vermindert biomassa de behoefte aan gas en kolen.
• Betrouwbare aanvulling op zon en wind: Biomassa kan stroom en warmte leveren als het niet waait of de zon niet schijnt, en zorgt zo voor extra stabiliteit in het energienet.

De nadelen van biomassa

Hoewel biomassa vaak wordt geprezen als een hernieuwbare energiebron, is het niet zonder nadelen. Zoals bij alle duurzame energiebronnen zijn er ook risico’s en beperkingen verbonden aan het gebruik van biomassa:

• Ontbossing: Voor de productie van biomassa worden soms grote stukken bos gekapt, waaronder waardevol oerwoud. Dit leidt tot verlies van biodiversiteit en vermindert de natuurlijke CO₂-opslagcapaciteit.
• CO₂-uitstoot: Biomassa wordt vaak ‘CO₂-neutraal’ genoemd, maar bij verbranding komt er wél CO₂ vrij. Die uitstoot wordt pas na tientallen jaren gecompenseerd als er nieuw bos wordt geplant en volgroeid is.

Fijnstof en luchtvervuiling: Het verbranden van biomassa veroorzaakt fijnstof, wat schadelijk is voor de luchtkwaliteit en daarmee ook voor de volksgezondheid.

Is biomassa duurzaam?

Biomassa wordt beschouwd als een hernieuwbare energiebron, vergelijkbaar met zonne-energie. Planten kunnen immers steeds opnieuw worden gekweekt, geoogst en herplant, waardoor de bron in principe onuitputtelijk is. Bovendien wordt een deel van de CO₂ -uitstoot bij het verbranden van biomassa gecompenseerd door de groeiende planten. In Nederland ziet het kabinet biomassa zelfs als een onmisbare schakel in de energietransitie en de verduurzaming van onze energievoorziening.

De discussie over biomassa

Toch is er veel discussie over hoe duurzaam biomassa daadwerkelijk is. De ene partij, waaronder het kabinet, beschouwt biomassa als een onmisbare tussenoplossing in de energietransitie totdat andere duurzame bronnen, zoals aardwarmte en waterstof, verder zijn ontwikkeld en betaalbaarder worden.

Tegenstanders zien dat anders. Zij pleiten ervoor om biomassa juist níét in te zetten, omdat de CO₂ die vrijkomt bij verbranding niet direct wordt opgenomen door nieuwe beplanting. Daardoor blijft die uitstoot voorlopig in de atmosfeer. Ook maken ze zich zorgen over de effecten op biodiversiteit en stellen ze vraagtekens bij de naleving van duurzaamheidsregels. Gelukkig geldt in Nederland een streng beleid voor biomassa, zeker als het gaat om (import)hout. Onze regelgeving behoort tot de strengste van Europa.

Wanneer is biomassa een duurzame energiebron?

Biomassa kán een duurzame energiebron zijn, maar alleen als het op een milieuvriendelijke en verantwoorde manier wordt geproduceerd en ingezet. Dat betekent bijvoorbeeld dat:

• er strenge regelgeving is en de hele keten transparant wordt gecontroleerd;
• biomassa wordt ingezet als bijproduct, en niet als hoofdproduct;
• er geen bossen worden gekapt uitsluitend voor biomassaproductie;
• biomassa zoveel mogelijk lokaal wordt gewonnen en verwerkt.

Hoeveel biomassa is er in Nederland?

In 2023 werd er in totaal 105.200 terajoule (TJ) aan biomassa verbruikt, waarvan 25.757 TJ voor stroom, 52.365 TJ voor warmte en 27.078 TJ voor vervoer (CBS).

Ter vergelijking: het verbruik van windenergie lag dat jaar op 96.674 TJ en zonne-energie op 71.657 TJ. Het is dus duidelijk dat biomassa nog altijd een belangrijk onderdeel vormt van de totale productie van hernieuwbare energie in Nederland.

De toekomst van biomassa in Nederland

De verwachting is dat biomassa ook in de toekomst een belangrijke rol zal spelen in onze energievoorziening. In het Klimaatakkoord staat dat “een CO₂-arme en circulaire economie alleen haalbaar en betaalbaar is met de inzet van bio-energie.”

Toch waarschuwt het Planbureau voor de Leefomgeving dat biomassa na 2030 schaars kan worden. Daarom heeft het kabinet beleid opgesteld om het gebruik van biomassa duurzamer en efficiënter te maken. Zo moeten we biomassa eerst gebruiken voor een zo hoogwaardig mogelijke toepassing, bijvoorbeeld voor biobased producten. Daarnaast is het doel om meer biomassa uit Nederland te gebruiken.

Voor de biomassa die wel wordt verbrand, gelden strenge milieueisen. Zo mogen we alleen afvalhout verbranden en mogen bestaande bossen niet in gevaar komen. Tot slot zijn er subsidies beschikbaar om nieuwe technologieën te ontwikkelen die biomassa efficiënter en milieuvriendelijker maken.

Kies voor 100% groene stroom

De duurzaamheid van biomassa blijft onderwerp van discussie. Hoewel deze energiebron een rol kan spelen in de energietransitie, zijn er andere alternatieven voor duurzame energie beschikbaar, zoals zonne- en windenergie.

Door te kiezen voor het dynamisch energiecontract van NextEnergy, gebruik je 100% groene stroom afkomstig van windmolens en zonnepanelen. Daarnaast kun je jouw CO₂-voetafdruk compenseren door een kleine bijdrage te betalen per verbruikte kubieke meter gas. Wil je weten wat dit voor jou betekent? Bereken jouw aanbod eenvoudig via de onderstaande knop en stap over.